Herbouw boerderij Anderen (rijksmonument)
Eind augustus 2011 is deze historische boerderij in Anderen door brand grotendeels verwoest. Het betreft een boerderij met een bijzondere historische waarde met een goed afleesbare gelaagdheid. In het voorhuis was nog een langsbalkconstructie aanwezig daterend uit de 14e eeuw. Deze constructie maakt de boerderij tot één van de oudste van Noordwest Europa. De deel had een ankerbalk gebintconstructie uit eind 16e, begin 17e eeuw. Met de ‘verstening’ van het voorhuis in 1792 is een deel van de langsbalkconstructie afgezaagd en opgelegd op het nieuwe metselwerk.
Na de brand is vrij snel door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed vastgesteld dat er nog voldoende historisch waardevol materiaal aanwezig is om de boerderij de status van ‘rijksmonument’ te doen behouden. In haar advies geeft de RCE aan dat uitgangspunt voor de restauratie/herbouw is “(…) behoud en herstel, zowel in materieel opzicht als met betrekking tot de beeldwaarde van de boerderij, zijnde een markant historisch gebouw in het dorp Anderen.”. Bij het uiteindelijke besluit om de boerderij te gaan herbouwen zijn meerdere aspecten meegewogen. De betekenis van de boerderij voor de geschiedenis van het dorp en voor het beschermde dorpsgezicht heeft daarbij een grote rol gespeeld. De eigenaar is schapenhouder, waarmee de boerderij haar agrarische functie heeft behouden.
Voordat de definitieve keuze tot herbouw gemaakt kon worden zijn er een aantal zorgvuldige afwegingen gedaan. Dat we hier naar mijn idee spreken van ‘herbouw’ en niet van reconstructie zegt iets over de staat waarin de boerderij na de brand werd aantroffen. Doordat de RCE direct ter plaatse heeft vastgesteld wat er aan historisch materiaal nog bewaard was gebleven, zijn onderdelen als gevels en gebinthout tijdig beschermd tegen verder verval. Op de bestaande fundaties kunnen de oude gebinten terug geplaatst worden. Waar gebintstijlen ontbreken, worden ze vervangen. De oorspronkelijke scheefstand van de gebinten en de verhoudingen zijn hiermee terug te brengen. De uit de 14e eeuw daterende langsbalkconstructie was in het verre verleden zo zwaar uitgevoerd dat nu zelfs na een heftige brand het hout nog hergebruikt kan worden. Opvallend was dat het historische eiken hout beter bestand bleek te zijn tegen de enorme hitte dan het jonge eikenhout. Hierdoor was juist van het historische materiaal nog veel bruikbaar.
Doordat de gevels (op de voorgevel na, maar die was tijdens de restauratie al grotendeels vervangen) nog overeind stonden en direct gefixeerd werden, blijft de afleesbaarheid van de geschiedenis in het metselwerk gewaarborgd. Op de gebintconstructie kan de kapconstructie in oorspronkelijke verhouding worden gereconstrueerd. Bewust is ervoor gekozen de kap als traditioneel dak uit te voeren en op te bouwen van rondhouten sporen die een meer golvende daklijn mogelijk maken. Het rietdak zal straks volledig nieuw worden aangebracht maar dat is in het verleden immers al meerdere malen gebeurd. Tijdens de restauratie waren bijna alle kozijnen, ramen en deuren al vervangen. Een nog oorspronkelijk raam (met zandstenen onderdorpel) en deur met bovenlicht kunnen gelukkig behouden blijven. In het interieur zullen een aantal bescheiden eigentijdse oplossingen worden toegepast. De indeling is enigszins aangepast. Ook zal het toegevoegde hoofdstuk van de brand in 2011 afleesbaar blijven in de vorm van enkele uitgebrande balken die vervormd zijn tot een ‘ornament’ en daarmee een symboolfunctie hebben gekregen (ze waren in het verleden ook al niet meer constructief na het afzagen van de langsbalkconstructie). Een in het midden doorgebrande dwarsbalk van de oudste constructie wordt in twee losse delen opgelegd op de muren van de trap.
De vraag of de boerderij herbouwd moest worden en niet gesloopt en vervangen door nieuwbouw is vrij snel beantwoord. De wens van de eigenaar heeft hierbij een grote rol gespeeld. Ook het feit dat de RCE heeft bepaald dat er nog voldoende cultuurhistorische waarde over is voor de boerderij om de status van rijksmonument te behouden is van groot belang geweest. Voor sloop zou nu vanuit de gemeente bovendien geen toestemming worden verleend.
De herbouw van de boerderij in Anderen is voltooid.